دوره نام‌گذاری (Naming Period) مرحله‌ای از رشد زبان کودک در حوالی یک‌سالگی است که کودک با اشاره، صدا و اولین کلمات ارتباط برقرار می‌کند. تعریف کامل، تفاوت انواع اشاره، ژارگون‌گویی و نکات کلیدی.

 دوره نام‌گذاری (Naming Period) در رشد زبان کودک چیست؟

دوره نام‌گذاری یا Naming Period یکی از مراحل مهم رشد گفتار و زبان کودک است که معمولاً نزدیک به اولین سال تولد آغاز می‌شود. در این دوره کودک به درخواست‌های شناسایی افراد یا اشیای آشنا پاسخ مناسب می‌دهد و از اشاره کردن به‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی ارتباط غیرکلامی استفاده می‌کند. این مرحله پایه‌ی شکل‌گیری زبان، تعامل اجتماعی و یادگیری مفاهیم در سال‌های بعد است.

 نشانه‌های رفتاری دوره نام‌گذاری

در دوره نام‌گذاری معمولاً این رفتارها دیده می‌شود:

• کودک به افراد یا اشیای آشنا اشاره می‌کند یا آن‌ها را تشخیص می‌دهد.

• اشاره کردن در موقعیت‌های مختلف برای رساندن پیام به بزرگسال استفاده می‌شود.

• کودک ممکن است همراه اشاره، صدا تولید کند یا با لحنی پرسشی واکنش نشان دهد تا بزرگسال نام آن شیء را بگوید.

• اولین واژه‌ها ظاهر می‌شوند (اغلب نام اشیا).

 انواع اشاره در دوره نام‌گذاری

 اشاره پروتو‌امپراتیو (Protoimperative Pointing)

کودک به یک شیء مطلوب اشاره می‌کند تا بزرگسال آن شیء را برای او بیاورد یا به او بدهد. هدف اصلی این اشاره «درخواست کردن» است؛ یعنی کودک با اشاره کردن به‌طور ضمنی پیام می‌دهد: «به آن نیاز دارم» یا «آن را می‌خواهم».

 اشاره پروتو‌دکلراتیو (Protodeclarative Pointing)

کودک به چیزی اشاره می‌کند تا توجه بزرگسال را به موضوعی جلب کند که برای کودک جالب است. این نوع اشاره یک مؤلفه کلیدی در توجه مشترک (Joint Attention) محسوب می‌شود، چون کودک می‌خواهد تجربه دیدن یا توجه به یک چیز را با بزرگسال «به اشتراک بگذارد»، نه اینکه الزاماً آن را به دست آورد.

 رشد واژگان در این دوره

رشد رسمی واژگان معمولاً با اولین کلمه در حوالی یک‌سالگی شروع می‌شود. در ابتدای مسیر ممکن است کودک از واژه‌های ساده یا نابالغ استفاده کند؛ مثلاً «با» به‌جای بطری یا «کو» به‌جای لیوان. سپس دایره لغات به‌صورت پیوسته افزایش می‌یابد. تا حدود ۲ سالگی ممکن است کودک به‌طور متوسط روزانه یک واژه جدید یاد بگیرد، به‌طوری که تا ۲.۵ سالگی حدود ۲۰۰ واژه و تا زمان ورود به کلاس اول حتی بیش از ۱۰ هزار واژه در دامنه واژگان او (به‌خصوص درک واژه‌ها) شکل می‌گیرد. مهم است بدانیم واژگان دریافتی کودک (کلماتی که می‌فهمد) معمولاً بسیار بیشتر از واژگان بیانی (کلماتی که خودش به زبان می‌آورد) است.

ژارگون‌گویی چیست و چه زمانی رخ می‌دهد؟

در سن ۱۳ تا ۱۵ ماهگی کودک ممکن است وارد مرحله ژارگون‌گویی (Jargoning) شود؛ یعنی مکالمه را تقلید می‌کند و با تغییر آهنگ و زیر و بمی صدا، چیزی شبیه گفت‌وگوی بزرگسالان تولید می‌کند، اما در ابتدا معمولاً واژه‌های واقعی در آن وجود ندارد. والدین گاهی توصیف می‌کنند که کودک انگار «به زبان خارجی صحبت می‌کند». با یادگیری واژه‌های جدید، این واژه‌ها به تدریج وارد الگوی گفتار کودک می‌شوند و ژارگون کودک «پخته‌تر» می‌شود. در این بازه، اولین واژه‌ها غالباً اسم هستند و برای نام‌گذاری اشیاء به کار می‌روند. همچنین بین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی کودک از تک‌واژه‌ها برای بیان خواسته‌ها (مثل «بیشتر»)، احساسات (مثل «نه») و اشاره به اشیای مشخص (مثل «بچه») استفاده می‌کند. (11)

گذار از تک‌واژه به ترکیب واژه‌ها (آغاز دوره ترکیب واژه‌ها)

حدود ۱۸ ماهگی، وقتی کودک حدود ۲۰ واژه دارد، وارد مرحله ترکیب واژه‌ها می‌شود. در ابتدا ترکیب‌ها ممکن است «عبارت‌های ثابت» باشند؛ یعنی کلماتی که کودک معمولاً آن‌ها را با هم می‌شنود (مثل «ممنونم» یا «بیا بریم»). بعد از آن کودک شروع به ساخت ترکیب‌های جدید می‌کند (مثل «کامیون بزرگ») و سپس به جملات دوکلمه‌ای می‌رسد (الگوهایی مانند اسم+فعل یا فعل+مفعول؛ مثلاً «می‌خوام ___»). (11)

 رشد جمله‌سازی در سال‌های بعد

یک قاعده تقریبی این است که حدود ۹۰٪ کودکان در ۲ سالگی جمله‌های دوکلمه‌ای، در ۳ سالگی جمله‌های سه‌کلمه‌ای و در ۴ سالگی جمله‌های چهارکلمه‌ای به کار می‌برند. (12) با رشد درک دستور زبان، جمله‌ها پیچیده‌تر می‌شوند. در ۳ تا ۴ سالگی کودک معمولاً می‌تواند حروف اضافه (مثل «زیر» و «روی»)، صفت‌ها و قیدها را بفهمد و استفاده کند و همچنین شروع به پرسیدن و پاسخ دادن به سؤال‌ها می‌کند. معناشناسی (معنای واژه و جمله) و نحو (دستور زبان) به‌مرور بهتر می‌شود و تا ۵ سالگی کودک به تسلط کامل بر نشانه‌گذاری زمان افعال می‌رسد. در کنار این‌ها، مهارت‌های کاربردشناختی زبان نیز رشد می‌کند؛ یعنی کودک قواعد ارتباط اجتماعی مثل نوبت‌گیری در گفتگو و استفاده مناسب از زبان در موقعیت‌های مختلف را یاد می‌گیرد.

 نکات کلیدی برای مطالعه و امتحان

• اشاره کردن یکی از مهم‌ترین نشانه‌های ارتباط غیرکلامی و پایه رشد زبان است.

• توجه مشترک نقش مهمی در رشد زبان و تعامل اجتماعی دارد.

• واژگان دریافتی معمولاً از واژگان بیانی جلوتر است.

• ژارگون‌گویی در بسیاری از کودکان بخشی از مسیر طبیعی رشد گفتار است.