توجه مشترک در رشد زبان کودک چیست؟ تعریف، مثال و اهمیت

توجه مشترک (Joint Attention) توانایی کودک و بزرگسال برای تمرکز همزمان بر یک موضوع مشترک است و نقش کلیدی در رشد زبان و ارتباط اجتماعی دارد. تعریف، نشانه‌ها، مثال‌ها و کاربرد بالینی.

توجه مشترک یا Joint Attention به توانایی کودک و بزرگسال برای تمرکز همزمان بر یک شیء، رویداد یا موضوع واحد گفته می‌شود. در این حالت، کودک نه‌تنها به چیزی نگاه می‌کند، بلکه تلاش می‌کند توجه فرد مقابل را نیز به همان موضوع جلب کند یا متوجه توجه او شود. این مهارت یکی از پایه‌های اصلی رشد زبان، ارتباط اجتماعی و یادگیری مفهومی در سال‌های اولیه زندگی است.

توجه مشترک چگونه شکل می‌گیرد؟

توجه مشترک معمولاً در نیمه دوم سال اول زندگی ظاهر می‌شود و به‌تدریج پیچیده‌تر می‌شود. کودک ابتدا با نگاه کردن و سپس با اشاره کردن، صدا تولید کردن یا تغییر حالت چهره تلاش می‌کند توجه بزرگسال را به چیزی جلب کند. وقتی بزرگسال به همان شیء نگاه می‌کند و درباره آن صحبت می‌کند، کودک ارتباط بین توجه، شیء و واژه را یاد می‌گیرد.

نشانه‌های توجه مشترک در کودک

نشانه‌های رایج توجه مشترک عبارت‌اند از:

• کودک به چیزی نگاه می‌کند و سپس به چهره بزرگسال نگاه می‌کند.

• کودک به شیء یا رویدادی اشاره می‌کند تا بزرگسال هم آن را ببیند.

• کودک واکنش بزرگسال به شیء را دنبال می‌کند.

• کودک وقتی بزرگسال به چیزی اشاره می‌کند، نگاه او را دنبال می‌کند.

نقش توجه مشترک در رشد زبان

توجه مشترک زمینه‌ای فراهم می‌کند که کودک بتواند واژه‌ها را به اشیاء و مفاهیم واقعی متصل کند. وقتی کودک و بزرگسال همزمان به یک چیز توجه دارند و بزرگسال آن را نام‌گذاری می‌کند، کودک راحت‌تر معنی واژه را درک می‌کند. به همین دلیل، کودکانی که توجه مشترک قوی‌تری دارند معمولاً رشد واژگان سریع‌تر و ارتباط اجتماعی مؤثرتری نشان می‌دهند.

تفاوت توجه مشترک و تقلید ساده

در تقلید ساده کودک ممکن است فقط رفتاری را کپی کند، اما در توجه مشترک هدف کودک اشتراک تجربه است. کودک می‌خواهد بزرگسال همان چیزی را ببیند که او می‌بیند و همان چیزی را تجربه کند که او تجربه می‌کند. این اشتراک تجربه پایه شکل‌گیری معنا، زبان و تعامل اجتماعی است.

اهمیت بالینی توجه مشترک

توجه مشترک یکی از شاخص‌های مهم رشد طبیعی است و تأخیر یا ضعف در آن می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم باشد. به همین دلیل، ارزیابی توجه مشترک یکی از بخش‌های مهم غربالگری رشد ارتباطی در سال‌های اولیه زندگی است.

نکات کلیدی

• توجه مشترک معمولاً در حدود ۹ تا ۱۲ ماهگی ظاهر می‌شود.

• پایه ارتباط بین واژه و معنا از طریق توجه مشترک شکل می‌گیرد.

• نقش مهمی در رشد زبان، تعامل اجتماعی و یادگیری دارد.

• ضعف در توجه مشترک می‌تواند نیازمند بررسی تخصصی باشد.

سوالات پرتکرار

توجه مشترک از چه سنی شروع می‌شود؟
معمولاً در نیمه دوم سال اول زندگی، حدود ۹ تا ۱۲ ماهگی.

چرا توجه مشترک برای یادگیری زبان مهم است؟
چون کودک واژه‌ها را وقتی بهتر یاد می‌گیرد که همزمان به همان چیزی توجه داشته باشد که بزرگسال درباره آن صحبت می‌کند.

آیا نبود توجه مشترک همیشه نشانه اختلال است؟
نه لزوماً، اما اگر بعد از ۱۵ ماهگی دیده نشود یا بسیار ضعیف باشد، نیاز به ارزیابی دارد.

واژه‌ها و اصطلاحات

Joint Attention: توجه مشترک؛ تمرکز همزمان کودک و بزرگسال روی یک موضوع واحد.
Referential Communication: ارتباط ارجاعی؛ استفاده از زبان یا اشاره برای اشاره به یک شیء یا موضوع مشخص.
Social Communication: ارتباط اجتماعی؛ تعامل کلامی و غیرکلامی بین افراد.
Language Mapping: نگاشت زبانی؛ ارتباط دادن واژه‌ها به اشیاء و مفاهیم واقعی.