گفتار کودک من قابل فهم نیست؛ تا چه سنی طبیعی است و از چه زمانی نگران شویم؟

بسیاری از والدین در سال‌های اولیه زندگی کودک با این سؤال مهم مواجه می‌شوند:

«چرا حرف‌های بچه‌ام را دیگران متوجه نمی‌شوند؟ آیا طبیعی است؟»

قابل فهم بودن گفتار کودک (Speech Intelligibility) یکی از شاخص‌های مهم تکامل گفتار و زبان است و نقش مستقیمی در ارتباط اجتماعی، یادگیری و اعتمادبه‌نفس کودک دارد. در این مقاله به زبان ساده توضیح می‌دهیم که:

• گفتار کودک در هر سن باید چقدر قابل فهم باشد
• چه زمانی این وضعیت طبیعی است
• و از چه زمانی نیاز به بررسی و مداخله تخصصی وجود دارد

منظور از «قابل فهم بودن گفتار کودک» چیست؟

قابل فهم بودن گفتار یعنی چه درصدی از صحبت‌های کودک توسط افراد ناآشنا (غیر از والدین و اعضای نزدیک خانواده) قابل درک است.
طبیعی است که والدین معمولاً گفتار کودک را بهتر از دیگران بفهمند، اما معیار بالینی، درک افراد ناآشنا است.

گفتار کودک در هر سن چقدر باید قابل فهم باشد؟

پزشکان اطفال و گفتاردرمانگران از یک فرمول ساده و کاربردی برای ارزیابی اولیه وضوح گفتار استفاده می‌کنند¹²:

 فرمول بالینی وضوح گفتار:

سن کودک (به سال) ÷ 4 × 100 = درصد گفتار قابل فهم برای افراد ناآشنا

مثال‌های مهم:

• ۱ سالگی → حدود ۲۵٪ گفتار قابل فهم
• ۲ سالگی → حدود ۵۰٪ گفتار قابل فهم
• ۳ سالگی → حدود ۷۵٪ گفتار قابل فهم
• ۴ سالگی → نزدیک به ۱۰۰٪ گفتار قابل فهم

چه زمانی «قابل فهم نبودن گفتار» نگران‌کننده است؟

 اگر کودک بیش از ۴ سال سن دارد و:

• کمتر از دو سوم (۶۶٪) صحبت‌هایش برای دیگران قابل فهم است
• اطرافیان مرتب می‌گویند «حرفش را نمی‌فهمیم»
• کودک به‌جای صحبت کردن عصبانی می‌شود یا کناره‌گیری می‌کند

در این شرایط، کودک باید حتماً برای ارزیابی گفتار و زبان ارجاع داده شود⁴¹.

آیا دیر حرف زدن یا بد حرف زدن خودبه‌خود خوب می‌شود؟

برخلاف تصور رایج، همه کودکان «خودبه‌خود درست نمی‌شوند».

مطالعات نشان داده‌اند:

• حدود ۴۰٪ کودکانی که فقط تأخیر گفتار بیانی دارند، مشکلشان ادامه‌دار می‌شود²
• در کودکانی که هم در درک و هم در بیان مشکل دارند، این عدد به ۷۰٪ می‌رسد²,⁵
• بیش از ۴۰٪ کودکانی که در ظاهر گفتارشان طبیعی می‌شود، در سنین مدرسه دچار مشکلات یادگیری یا خواندن می‌شوند⁶

بنابراین گفتن جملاتی مثل:

«پسرها دیرتر حرف می‌زنن»
«خودش درست می‌شه»
«خواهرش براش حرف می‌زنه»

از نظر علمی قابل اتکا نیست.

چرا قابل فهم نبودن گفتار کودک مهم است؟

کودکانی که گفتار نامفهوم دارند، در معرض مشکلات زیر هستند⁷,⁸:

• دشواری در برقراری ارتباط با همسالان
• کاهش اعتمادبه‌نفس
• مشکلات رفتاری ناشی از ناتوانی در بیان نیازها
• اختلالات یادگیری مبتنی بر زبان در آینده

تشخیص و مداخله زودهنگام می‌تواند از بسیاری از این مشکلات پیشگیری کند.

چه زمانی باید به گفتاردرمانگر یا متخصص تکامل مراجعه کنیم؟

 مراجعه توصیه می‌شود اگر:

• گفتار کودک نسبت به سنش نامفهوم است
• پیشرفت گفتار متوقف شده یا پسرفت دارد
• کودک کمتر از همسالان صحبت می‌کند
• گفتار کودک باعث مشکل در ارتباط اجتماعی شده است

جمع‌بندی برای والدین

 طبیعی است که گفتار کودک در سال‌های اول کاملاً واضح نباشد
 اما بعد از ۴ سالگی، گفتار باید تقریباً برای همه قابل فهم باشد
 تأخیر در پیگیری می‌تواند مشکلات آینده را بیشتر کند
 ارزیابی زودهنگام = شانس بالاتر برای بهبود کامل

اگر نگران گفتار فرزندتان هستید، به حس والدگری خود اعتماد کنید و از بررسی تخصصی نترسید.

پاورقی اصطلاحات مهم

• Speech Intelligibility: میزان قابل فهم بودن گفتار
• Articulation Disorder: اختلال تلفظ صداهای گفتاری
• Expressive Language: زبان بیانی
• Receptive Language: زبان دریافتی
• Language-Based Learning Disorder: اختلال یادگیری مبتنی بر زبان