اختلالات زبان (Language Disorders)

اختلال زبان، یا اختلال خاص زبان (SLI)، نقصی در توانایی درک و/یا استفاده از کلمات در زمینه‌های مختلف، چه کلامی و چه غیرکلامی است. این اختلال ممکن است شامل فرم زبان (فونولوژی، مورفولوژی و نحو)، محتوای زبان (معناشناسی) و/یا عملکرد زبان (کاربردشناسی) باشد.¹⁴ اختلالات زبان به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند: اختلالات دریافتی (مشکل در درک زبان)، اختلالات بیانی (مشکل در به اشتراک‌گذاری افکار، ایده‌ها و احساسات) و اختلالات ترکیبی دریافتی و بیانی.

اختلال زبان دریافتی (Receptive Language Disorder)

کودکان با اختلالات زبان دریافتی معمولاً با تأخیرات در زبان بیانی نیز روبه‌رو هستند. در برخی موارد، ممکن است کودک فقط تأخیر در زبان دریافتی داشته باشد، اما با ارزیابی دقیق‌تر، مشکلات در هر دو حوزه زبان دریافتی و بیانی مشاهده می‌شود. برای مثال، یک کودک مبتلا به ASD (اختلال طیف اوتیسم) ممکن است به نظر برسد که مهارت‌های زبان بیانی نرمال یا پیشرفته‌ای دارد به دلیل استفاده زیاد از اکولالیا (تکرار گفته‌های دیگران)، اما تأخیرات در ارتباط عملکردی مشابه با مهارت‌های دریافتی آسیب‌دیده کودک است. کودکان مبتلا به هیدروسفالی ممکن است مهارت‌های زبان بیانی پیشرفته‌ای داشته باشند اما محتوای بیانی آن‌ها ضعیف باشد که به عنوان "سندروم مهمانی کوکتل" شناخته می‌شود. در این حالت، زبان دریافتی از زبان بیانی عقب‌تر است و این مشکل معمولاً ناشی از هیدروسفالی و تأثیرات آن بر مراکز زبان مغز است.

اختلال پردازش شنوایی (Auditory Processing Disorder)

اختلال پردازش شنوایی (APD)، که به نام اختلال پردازش شنوایی مرکزی (CAPD) نیز شناخته می‌شود، مجموعه‌ای از مشکلات عملکردی در پردازش اطلاعات کلامی است، علی‌رغم اینکه آستانه شنوایی طبیعی است. APD به‌طور عمومی به‌عنوان یک اختلال در راهنمایی‌های تشخیصی و آماری اختلالات روانی، نسخه پنجم (DSM-5) پذیرفته نمی‌شود. با این حال، این اختلال به‌خوبی توسط ASHA توصیف شده است. پردازش شنوایی شامل شناسایی و تفسیر اطلاعات کلامی و صداها در مغز است. در APD، مغز نتوانسته اطلاعات شنیده‌شده را به درستی پردازش یا تفسیر کند.

تشخیص APD با استفاده از آزمایش‌های رفتاری و تکمیل شده با اندازه‌گیری‌های الکتروآکوستیک انجام می‌شود. ارزیابی شنوایی توصیه می‌شود و شنوایی‌شناس یک باتری آزمایشی برای تعیین توانایی کودک در شناسایی صداها در کلمات انجام خواهد داد. معمولاً برای تشخیص این اختلال نیاز به ارزیابی جامع با گفتار درمانگر، شنوایی‌شناس، روان‌شناس و پزشک است، زیرا APD معمولاً با مشکلات زبان، یادگیری و توجه هم‌زمان است.

اختلال زبان بیانی (Expressive Language Disorder)

اختلالات زبان بیانی شامل مجموعه‌ای از تأخیرات است، از جمله طول کوتاه غیرطبیعی جملات، ضعف در پیدا کردن کلمات، جایگزینی‌های معنایی و مشکلات در تسلط بر مورفولوژی‌های گرامری که به ساخت جمع‌ها یا زمان‌ها کمک می‌کنند. علائم ضعف در زبان بیانی عبارت‌اند از:

• حاشیه‌پردازی (استفاده از واژه‌های زیاد برای توضیح یک کلمه به‌جای استفاده از واژه خاص)

• استفاده زیاد از واژه‌های پرکننده ("ام"، "اه")

• استفاده از واژه‌های غیرخاص ("چیز" یا "مثل")

• استفاده بیش از حد از حرکات بدن

• دشواری در ایجاد روایت‌های منظم

اختلال زبان ترکیبی دریافتی و بیانی (Mixed Receptive-Expressive Language Disorder)

اگر آزمون‌های زبان رسمی با استفاده از ابزارهای استاندارد تنها اختلال آرتیکولیشن ایزوله یا ضعف خاص در زبان دریافتی یا بیانی را نشان ندهد، کودک با سابقه "تاخیر زبان" باید به‌عنوان کسی در نظر گرفته شود که ترکیبی از ضعف‌های زبان دریافتی و بیانی را دارد. گروه‌های مختلفی از زیرگروه‌های ترکیبی دریافتی-بیانی توصیف شده‌اند که شامل:

1. آگنوزیای شنوایی کلامی (اختلال در تفسیر فونولوژی اطلاعات شنوایی و در نتیجه محدودیت در درک زبان کلامی)

2. اختلال فونولوژیک-نحوی (دشواری شدید در تولید زبان با سطوح مختلف از درک)

3. اختلال معنایی-کاربردی (صحبت کردن به‌طور روان با استفاده پیچیده از کلمات اما با درک ضعیف و استفاده سطحی از گفتار محاوره‌ای)

4. اختلال واژگانی-نحوی (ضعف در پیدا کردن کلمات و ضعف در مهارت‌های بیانی سطح بالاتر)
   جدول 16.3 ویژگی‌های زبانی مختلف را که در این زیرگروه‌ها مشاهده می‌شود، نشان می‌دهد.

پاورقی اصطلاحات مهم

¹ ASHA (American Speech-Language-Hearing Association): سازمانی در ایالات متحده برای پیشرفت در زمینه گفتار، زبان و شنوایی که منابع زیادی برای درمان و پیشگیری اختلالات زبان دارد.
² Echolalia: تکرار واژه‌ها یا عبارات که کودک از دیگران می‌شنود.
³ Cocktail Party Syndrome: وضعیتی که در آن کودک توانایی صحبت کردن در سطح بیانی دارد اما محتوای صحبت آن‌ها ضعیف است.
⁴ APD (Auditory Processing Disorder): اختلال پردازش شنوایی؛ عدم توانایی در پردازش صحیح اطلاعات شنوایی علی‌رغم شنیدن صداهای واضح.

جدول 16.3: زیرگروه‌های اختلالات زبان رشدی

اختصارات:

• NL: نرمال

• ↓: پایین‌تر از میانگین

• ↓↓: پایین‌تر از میانگین به‌طور چشمگیر

اختلال در هر دو حوزه زبان دریافتی و بیانی

اختلال در هر دو حوزه زبان دریافتی و بیانی می‌تواند احتمال وجود یک فرآیند پاتولوژیک جدی‌تر را مطرح کند، از جمله ناتوانی‌های ذهنی، اختلال طیف اوتیسم (ASD)، دیگر اختلالات ارتباطی و ناشنوایی. اختلالات خفیف‌تر معمولاً با اشکال ملایم‌تری از این اختلالات مرتبط هستند. ارزیابی شنوایی می‌تواند مشکلات شنوایی یا اختلال پردازش شنوایی را شناسایی کند. ارزیابی مهارت‌های حل مسئله غیرکلامی و مهارت‌های سازگاری کودک می‌تواند تعیین کند که آیا کودک ممکن است اختلال شناختی زمینه‌ای داشته باشد یا خیر. اگر نگرانی‌هایی در مورد رابطه اجتماعی و تعاملات اجتماعی کودک وجود داشته باشد، باید به ASD مشکوک شد. در این زمینه، همپوشانی قابل توجهی میان این علل زیربنایی وجود دارد، به‌ویژه با در نظر گرفتن طیف وسیعی از شدت در هر یک از این حوزه‌ها (جدول 16.4).

جدول 16.4: تاخیرهای رشدی در ناتوانی ذهنی، اختلال طیف اوتیسم، ناشنوایی و اختلال پردازش شنوایی

اختصارات:

• APD: اختلال پردازش شنوایی

• ASD: اختلال طیف اوتیسم

• NL: نرمال

• ABNL: غیرعادی

• DQ: ضریب رشد (Developmental Quotient)

• ↓: پایین‌تر از میانگین

• ↓↓: پایین‌تر از میانگین به‌طور چشمگیر

• ↑: بالاتر از میانگین

• ↑↑: بالاتر از میانگین به‌طور چشمگیر