تکامل در کودکان مبتلا به اختلالات بینایی

زبان (Language)

با رشد واژگان دریافتی و بیانی، زبان به یکی از مهم‌ترین ابزارهای یادگیری محیط برای کودکان دارای نابینایی تبدیل می‌شود. در بسیاری از کودکان با توانایی شناختی طبیعی که دچار نقص شدید بینایی یا نابینایی هستند، سرعت یادگیری تک‌واژه‌ها تقریباً مشابه همتایان بینا است.

با این حال، برخی تفاوت‌های مهم مشاهده می‌شود:

• این کودکان کندتر از کودکان بینا صفت‌ها و افعال را یاد می‌گیرند.

• مرحلهٔ اکولالیا (تکرار طوطی‌وار) در آن‌ها طولانی‌تر است.

• در مکالمه بیشتر موضوعات خودمحور انتخاب می‌کنند.

• سردرگمی در ضمایر و استفادهٔ معکوس از آن‌ها شایع‌تر است

  • مثلاً به جای «من یک بیسکوئیت می‌خواهم» می‌گوید: «تو یک بیسکوئیت می‌خوای؟»

با بزرگ‌تر شدن کودک، ممکن است در فهم برخی کلمات مرتبط با مفاهیم بصری دچار مشکل شود؛ مانند

• کلماتی که به تجربهٔ دیداری وابسته‌اند: مثل «آسمان»، «قرمز»

• یا اشیای بزرگ که لمس کامل آن‌ها ممکن نیست: مثل «ساختمان»

بازی (Play)

پیش‌دبستانی‌هایی که اختلال شدید بینایی دارند و از نظر تکاملی سالم هستند، نسبت به همسالان بینای خود:

• بیشتر به بازی انفرادی می‌پردازند،

• و بیشتر با بزرگسالان بازی می‌کنند تا با همسالان.

در مقایسه با کودکان بینا:

• حدود دو سال تأخیر در تمام انواع بازی دیده می‌شود.

• سطح عملکرد بینایی با پیچیدگی بازی ارتباط مستقیم دارد.

• در نابیناهای مادرزادی، بازی‌های خودانگیخته بیشتر اکتشافی و دستکاری ساده هستند.

• بازی‌های عملکردی کمتر دیده می‌شود.

• بازی‌های نمادین و وانمودی (مثل بازی با عروسک) بسیار محدود هستند.

• کودکان برای یادگیری «چگونه بازی کردن»، معمولاً نیازمند هدایت و مدل‌سازی توسط دیگران هستند.

• در تعامل با همسالان، نگه داشتن ارتباط اجتماعی در صورت بروز مشکل کلامی برایشان دشوار است.

• این تأخیرها در کودکانی که علاوه بر نابینایی، ناتوانی‌های دیگری نیز دارند شدیدتر است و معمولاً با نقص مهارت‌های اجتماعی همراه است.

راهبردهای پیشنهادی برای تقویت بازی

برای ارتقای کیفیت بازی و تعامل کودکان با نابینایی می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:

1. انتخاب اسباب‌بازی‌هایی با جذابیت لمسی و شنیداری
   مثل اسباب‌بازی‌های موزیکال، بافت‌های متفاوت، ابزارهایی با ارتعاش یا صدا.

2. انتخاب هم‌بازی‌هایی با علایق مشابه
   کودک وقتی علایق مشترک با همسالان دارد، ارتباط بیشتری برقرار می‌کند.

3. استفاده از توصیف کلامی برای آگاه‌سازی کودک از محیط
   توضیح دهید چه کسی وارد اتاق شد، اسباب‌بازی کجاست، الان چه اتفاقی می‌افتد.

4. آموزش به کودکان بینا برای نحوهٔ تعامل با کودک نابینا
   همراه با کاهش تدریجی حمایت بزرگسال تا کودک مستقل شود.