مدیریت مشکلات رفتاری شایع
نویسندگان: Nathan J. Blum, MD, FAAP و Mary E. Pipan, MD, FAAP
اختلالات رفتاری و نگرانیهای هیجانی از شایعترین دلایلی هستند که کودکان به پزشکان مراقبتهای اولیه اطفال مراجعه میکنند. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان میدهند که ۱۱٪ تا ۲۰٪ کودکان معیارهای یک اختلال رفتاری یا هیجانی را دارند.
والدین همچنین نگرانیهایی درباره رفتارهای مشکلساز کودک مطرح میکنند و به دنبال مداخله هستند، حتی اگر این رفتارها به حدی نباشند که تشخیص یک اختلال خاص را بدهند؛ اما همچنان برای کودک یا خانواده اضطرابآور هستند.
برای کمک به این کودکان و خانوادهها، پزشکان مراقبتهای اولیه اطفال باید ماهیت و شدت مشکل رفتاری را ارزیابی کنند تا بتوانند تصمیم بگیرند که آیا مداخله در مطب صورت گیرد یا ارجاع به متخصص سلامت رفتاری لازم است.
گاهی خانوادهها تنها به اطمینانبخشی و شنونده همدل نیاز دارند. گاهی نیز عوامل مؤثر بهسادگی شناسایی و اصلاح میشوند.
این فصل یک مرور کلی ارائه میدهد از اینکه چرا مشکلات رفتاری و هیجانی رخ میدهند، چگونه مشکل را ارزیابی کنیم و چه عواملی در تصمیم برای مداخله یا ارجاع به متخصص سلامت رفتاری باید در نظر گرفته شوند.
سپس اصول مدیریت رفتار برای پزشکان مراقبتهای اولیه اطفال بیان خواهد شد تا خانوادهها بتوانند مشاوره مؤثر دریافت کرده و رفتارهای مناسب به صورت پیشگیرانه تقویت شوند. در نهایت، مداخلات مربوط به برخی مشکلات رفتاری شایع مرور خواهند شد.
غربالگری مشکلات رفتاری
غربالگری برای اطمینان از اینکه سلامت جسمی و رفتاری کودک از رشد و تکامل بهینه حمایت میکند، یکی از اهداف مهم ویزیتهای نظارت سلامت اطفال است.
برخی والدین به طور مستقیم نگرانیهای خود درباره رفتار کودک را مطرح میکنند، اما برخی دیگر در این کار تردید دارند. دلایل این تردید شامل موارد زیر است:
عدم اطمینان والدین از اینکه رفتارهای مشکلساز در محدوده طبیعی هستند یا خیر.
فشارهای اجتماعی که مسئولیت رفتارهای نامطلوب کودک را به مدیریت والدینی نسبت میدهند.
پزشکان نیز ممکن است در پرسش درباره مشکلات رفتاری تردید داشته باشند، به ویژه اگر:
این مسائل را بخشی از حوزه کاری خود ندانند،
زمان، ابزار یا دانش کافی برای غربالگری و جمعآوری اطلاعات به شکل مؤثر نداشته باشند، یا
مهارتهای لازم برای مداخله مؤثر را نداشته باشند.
زمانی که مشکلات نیاز به ارجاع به متخصص سلامت رفتاری دارند، بسیاری از جوامع با کمبود منابع مؤثر مواجه هستند و بسیاری از خدمات مربوط به مشکلات رفتاری خفیفتر تحت پوشش بیمه نیستند.
بنابراین، سیستم بهداشت و درمان آمریکا بهطور قابل اعتماد مشکلات و اختلالات رفتاری و هیجانی را شناسایی یا درمان نمیکند.
یکی از راهکارها برای بهبود کارآمد تشخیص مشکلات رفتاری و هیجانی در مراقبتهای اولیه، استفاده از ابزارهای استاندارد غربالگری رفتاری است.
چکلیست علائم رفتاری کودکان (Pediatric Symptom Checklist – PSC)، یک مقیاس ۳۵ موردی گزارش والدین است که نشان داده توانایی بهبود شناسایی مشکلات رفتاری و هیجانی در کودکان ۴ تا ۱۵ سال را دارد. این ابزار به صورت آنلاین در دسترس است: PSC Online.
والدین میتوانند PSC را در ۵ تا ۱۰ دقیقه تکمیل کنند و امتیازدهی آن کمتر از ۵ دقیقه طول میکشد. اخیراً نسخه کوتاه شده ۱۷ موردی (PSC-17) به عنوان یک ابزار غربالگری رفتاری حتی کارآمدتر معرفی شده است، هرچند ممکن است کودکان دارای اختلالات اضطرابی را شناسایی نکند.
برای کودکان کوچکتر، ابزارهای Brief Infant-Toddler Social and Emotional Assessment (BITSEA) یا Ages & Stages Questionnaires: Social-Emotional, 2nd Edition (ASQ:SE-2) گزینههای کوتاه و مناسبی برای غربالگری رفتاری در مراقبتهای اولیه هستند.
شناسایی مشکلات تکاملی با غربالگری در سایت نی نی تست امکان پذیر است همین الان ثبت نام کنید
والدین عزیز، برای اطمینان از تکامل بهینه کودک دلبندتان، توصیه میشود از ابزارهای غربالگری معتبر بهره ببرید. شما میتوانید با جستجوی عبارات "نی نی تست"، "غربالگری تکامل آنلاین" یا "فرم تکامل آنلاین نی نی تست" در اینترنت، به پلتفرم معتبری دسترسی پیدا کنید که امکان انجام تست ASQ آنلاین را برای شما فراهم میکنند. پس از تکمیل آزمون، تفسیر تست ASQ به شما کمک میکند تا نقاط قوت و زمینههای نیازمند توجه بیشتر رشد کودک خود را بهطور حرفهای شناسایی کنید. در صورت مشاهده هرگونه تأخیر یا نگرانی، میتوانید از یک مشاور تکامل در شیراز یا سایر شهرها راهنمایی تخصصی دریافت نمایید تا از ادامه روند رشد سالم فرزندتان اطمینان حاصل کنید.
پس از شناسایی یک نگرانی رفتاری، پزشک مراقبتهای اولیه اطفال باید توصیفی دقیق از آنچه اتفاق میافتد تهیه کند، که شامل موارد زیر است:
مقدمات رفتار (Antecedents): چه اتفاقی قبل از رفتار رخ میدهد؟
توصیف رفتار (Behavior): خود رفتار چگونه است؟
پیامدها (Consequences): بعد از رفتار چه اتفاقی میافتد؟
این چارچوب اغلب به عنوان ABCs رفتار شناخته میشود.
شناخت مقدمات رفتار کمک میکند تا محرکهای رفتار شناسایی شوند؛ مثلاً اینکه آیا رفتار تنها در محیط خاصی (مثل مدرسه یا خانه) یا با مراقبین خاص رخ میدهد. توصیف کامل رفتار شدت، مدت و تکرار آن را مشخص میکند و به پزشک امکان میدهد تعیین کند آیا رفتار خارج از محدوده طبیعی کودک در آن سن یا سطح تکاملی است و آیا ممکن است ایمنی کودک یا دیگران را تهدید کند.
پیامدها شامل واکنش والدین یا دیگران به رفتار است که میتواند به شناسایی پاسخهایی کمک کند که احتمال تکرار رفتار را افزایش میدهند (تقویت رفتار). پزشک همچنین باید بداند رفتار از چه زمانی شروع شده و چه تأثیری بر کودک و خانواده دارد.
رفتارهایی که با شدت و تکرار بالا و در حضور چندین مراقب یا در چند محیط رخ میدهند، بیشتر نشانه اختلال رفتاری یا هیجانی هستند. رفتارهای تازه ممکن است نمایانگر مرحله جدیدی در تکامل کودک باشند، اما ممکن است ناشی از درد، ناراحتی، واکنش به ضربه، استرس یا تغییر در شرایط خانوادگی نیز باشند.
تمام این اطلاعات به پزشک کمک میکند تا تعیین کند آیا مشکل میتواند در مراقبتهای اولیه مدیریت شود یا نیاز به ارجاع برای ارزیابی و درمان بیشتر دارد. خانوادهها بیشتر تمایل دارند به توصیههای استفاده از این منابع گوش دهند، به ویژه زمانی که پزشک همدلی خود را نسبت به چالشهای رفتار کودک نشان دهد و اعتماد به نفس داشته باشد که با کمک مناسب، رفتارها قابل بهبود هستند.
درک اینکه چرا یک رفتار مشکلساز رخ میدهد، کلید ارائه مداخله مؤثر است. این فرآیند شامل شناسایی دقیق عوامل مؤثر ذاتی کودک، محیط و شرایط وقوع رفتار است.
عوامل قابل توجه عبارتند از:
سن و سطح تکاملی کودک
خلق و خوی یا شخصیت کودک
احتمال وجود اختلالات رفتاری، تکاملی، هیجانی یا جسمی
رفتار بازتاب توانایی کودک در درک و پاسخ به دنیای پیرامون خود است. بنابراین، یک کودک ۲ ساله نسبت به یک موقعیت نامطلوب بسیار متفاوت از کودک ۴ ساله واکنش نشان میدهد.
یک کودک ۲ ساله ممکن است لجبازی و گریه شدید (tantrum) کند، در حالی که کودک ۴ ساله ممکن است سؤال کند چرا چنین اتفاقی افتاده است.
ممکن است یک کودک ۴ ساله رفتار مشابه کودک ۲ ساله داشته باشد، زیرا تکامل او عقبتر است و در سطح کودک ۲ ساله قرار دارد.
کودکان با اختلالات تکاملی، از جمله اختلالات گفتاری و زبانی، ناتوانیهای یادگیری، ناتوانیهای ذهنی و اختلالات اجتماعی و هیجانی (مانند اختلال طیف اوتیسم)، شیوع بالاتری از اختلالات رفتاری و هیجانی دارند.
کودکان در روش مواجهه و پاسخ به موقعیتهای مختلف متفاوت هستند.
برخی کودکان بهسختی ناراحت میشوند، در حالی که برخی دیگر آستانه تحمل پایین دارند و محرکهای کوچک ممکن است واکنشهای بزرگ ایجاد کنند.
برخی کودکان بهراحتی با تغییرات سازگار میشوند و انتقال بین موقعیتها برایشان آسان است، در حالی که برخی دیگر برای عملکرد مناسب به پیشبینیپذیری نیاز دارند.
برخی کودکان میتوانند توجه خود را حفظ کرده و وظایف را تا پایان ادامه دهند، در حالی که برخی دیگر به پروژههای جدید حواسشان پرت میشود و نیاز به تشویق دارند تا کاری را که شروع کردهاند تمام کنند.
این تفاوتها در تمایلات رفتاری، تفاوتهای ذاتی در خلق و خو را نشان میدهد. ویژگیهای خلق و خو تا حدی ارثی و تا حدی ناشی از تجربه هستند.
مدلهای مختلفی برای توصیف این تفاوتها وجود دارد، اما یک مدل رایج ۹ بعد خلق و خو را شناسایی میکند:
۱. سازگاری (Adaptability)
۲. منظم بودن (Regularity)
۳. فعالیت (Activity)
۴. شدت (Intensity)
۵. پایستگی (Persistence)
۶. مواجهه یا کنارهگیری از موقعیتهای جدید (Approach/Withdrawal)
۷. حساسیت به محرکهای حسی (Sensitivity to sensory stimuli)
۸. حالت روحی (Mood)
۹. حواسپرتی (Distractibility)
ویژگیهای خلق و خوی خاص، احتمال بروز رفتارهای مشکلساز را افزایش میدهند، به ویژه سازگاری پایین، شدت بالا، منظم نبودن، کنارهگیری از موقعیتهای جدید و حالت روحی منفی.
کمک به والدین برای درک خلق و خوی کودک و تطبیق روشهای خود با آن میتواند مشکلات رفتاری را کاهش دهد و از احساس گناه والدین نسبت به رفتارهای کودک بکاهد.
یکی از عوامل کلیدی محیط کودک، قرار گرفتن در معرض الگوها و آموزش است.
کودکان از طریق تقلید دیگران یاد میگیرند. تقلید حرکات ساده از دوران نوزادی آغاز میشود و با افزایش سن، رفتارهای اجتماعی و ارتباطی پیچیدهتر را تقلید میکنند.
رفتار نادرست کودک ممکن است به دلیل کمبود تجربه یا فرصت برای تمرین رفتار مناسب باشد.
عامل دیگر میتواند تقلید غیرانتخابی کودک از دیگران باشد، مثلاً تقلید زبان بزرگسالان توسط والدین یا رفتارهای نامناسب از ویدئوها.
وقتی رفتار نامناسب ناشی از الگوهای نامناسب یا کمبود مهارت باشد، مداخلات باید شامل معرفی الگوهای مناسب و آموزش مهارت مورد نظر باشد.
شناسایی مشکلات تکاملی با غربالگری در سایت نی نی تست امکان پذیر است همین الان ثبت نام کنید
والدین عزیز، برای اطمینان از تکامل بهینه کودک دلبندتان، توصیه میشود از ابزارهای غربالگری معتبر بهره ببرید. شما میتوانید با جستجوی عبارات "نی نی تست"، "غربالگری تکامل آنلاین" یا "فرم تکامل آنلاین نی نی تست" در اینترنت، به پلتفرم معتبری دسترسی پیدا کنید که امکان انجام تست ASQ آنلاین را برای شما فراهم میکنند. پس از تکمیل آزمون، تفسیر تست ASQ به شما کمک میکند تا نقاط قوت و زمینههای نیازمند توجه بیشتر رشد کودک خود را بهطور حرفهای شناسایی کنید. در صورت مشاهده هرگونه تأخیر یا نگرانی، میتوانید از یک مشاور تکامل در شیراز یا سایر شهرها راهنمایی تخصصی دریافت نمایید تا از ادامه روند رشد سالم فرزندتان اطمینان حاصل کنید.
شرایطی که آستانه تحریکپذیری کودکان (و بزرگسالان) را پایین میآورد و باعث میشود زودتر عصبانی یا دچار اضطراب شوند، به عنوان متغیرهای محیطی شناخته میشوند.
متداولترین این شرایط شامل:
خستگی
گرسنگی
استرس
تحریک بیش از حد
بیحوصلگی
درد
بیماری
زمانی که رفتار نامناسب عمدتاً در این شرایط رخ میدهد، هدف مداخله میتواند یکی از موارد زیر باشد:
اجتناب از این شرایط
کمک به کودک برای مقابله مؤثر با شرایط
مثال: اگر رفتار کودک وقتی خسته است بدتر میشود، تأمین خواب کافی و با کیفیت ممکن است مهمترین مداخله باشد.
در برخی موارد، بررسی جزئیتر لازم است:
اگر کودک خروپف بلند، وقفه یا نفسنفس زدن در خواب و خوابآلودگی روزانه دارد، بررسی آپنه انسدادی خواب به عنوان علت مشکلات رفتاری ممکن است مهمترین گام در مدیریت مشکل باشد.
وقتی رفتار مشکلساز در چارچوب متغیرهای محیطی رخ میدهد، پرداختن به این متغیرها اغلب مؤثرتر از مداخله رفتاری مستقیم است.
مقدمات رویدادهایی هستند که مستقیماً قبل از رفتار اتفاق میافتند و رفتار را تحریک میکنند.
شناخت محرکهای کودک کمک میکند تا پزشک تصمیم بگیرد:
آیا باید واکنش والدین به رفتار پس از وقوع را تغییر داد؟
آیا باید مقدمات را اجتناب یا اصلاح کرد؟
یا هر دو مورد
شایعترین محرکهای رفتار نامناسب عبارتند از:
گفته شدن «نه»، «نکن» یا «متوقف کن» (محدودیت دسترسی)
تلاش کودک برای جلب توجه
گفته شدن انجام کاری که کودک نمیخواهد انجام دهد (تقاضای وظیفهای)
معمولاً مداخلات شامل مشاوره به والدین برای تغییر واکنش به رفتار مشکلساز است، اما اصلاح مقدمات نیز گزینه مهمی است.
مثال: اگر رفتار کودک ناشی از جلب توجه باشد، باید بررسی شود که کودک چند بار توجه مثبت بزرگسالان را دریافت میکند.
اگر این توجه کم باشد، افزایش توجه مثبت میتواند بسیار مؤثر در کاهش رفتارهای مشکلساز باشد.
نحوه ارائه دستورالعمل توسط والدین (که بعداً مفصلتر بحث خواهد شد) نیز یک مقدم مهم است.
برای بسیاری از محرکها، مداخلات مؤثر بر پیشگیری و رویکردهای پیشگیرانه تمرکز دارند، از جمله:
اجتناب از محرک
حمایت از کودک برای مدیریت بهتر موقعیت
آموزش مهارتهایی که به کاهش اضطراب، مدیریت هیجان یا حل مسئله کمک میکنند
مثال: زمانی که کودک توسط انتقالها، تغییرات برنامه روزانه یا تغییر در انتظارات تحریک میشود، والدین میتوانند با اطلاعرسانی قبلی، ارائه برنامه تصویری یا شمارش معکوس رفتار نامناسب را کاهش دهند.
این روشها برای کودکان با خلق و خوی انعطافناپذیر رایج است.
کودکان مستعد اضطراب یا دارای حساسیت بالای حسی ممکن است توسط ترس یا محرکهای حسی تحریک شوند.
در کودکان با حساسیت حسی بالا حتی محرکهای معمولی مانند نور شدید یا صدای جاروبرقی میتواند باعث انزجار شدید شود، مشابه واکنش ناخوشایند به صدای ناخن روی تختهسیاه در بزرگسالان.
در این شرایط، تمرکز مداخله احتمالاً ترکیبی از اجتناب از محرکها و حساسیتزدایی تدریجی خواهد بود.(برای بحث بیشتر درباره رفتارهای ترسناک/اضطرابی به بخش سندرمهای رفتاری شایع مراجعه کنید)
شناسایی مشکلات تکاملی با غربالگری در سایت نی نی تست امکان پذیر است همین الان ثبت نام کنید
والدین عزیز، برای اطمینان از تکامل بهینه کودک دلبندتان، توصیه میشود از ابزارهای غربالگری معتبر بهره ببرید. شما میتوانید با جستجوی عبارات "نی نی تست"، "غربالگری تکامل آنلاین" یا "فرم تکامل آنلاین نی نی تست" در اینترنت، به پلتفرم معتبری دسترسی پیدا کنید که امکان انجام تست ASQ آنلاین را برای شما فراهم میکنند. پس از تکمیل آزمون، تفسیر تست ASQ به شما کمک میکند تا نقاط قوت و زمینههای نیازمند توجه بیشتر رشد کودک خود را بهطور حرفهای شناسایی کنید. در صورت مشاهده هرگونه تأخیر یا نگرانی، میتوانید از یک مشاور تکامل در شیراز یا سایر شهرها راهنمایی تخصصی دریافت نمایید تا از ادامه روند رشد سالم فرزندتان اطمینان حاصل کنید.
قبل از مداخله، پزشک مراقبتهای اولیه اطفال باید بداند:
والدین رفتار کودک را چگونه درک میکنند،
والدین چگونه به رفتار پاسخ دادهاند، و
والدین چه تلاشهایی برای تغییر رفتار انجام دادهاند.
درک والدین از رفتار ممکن است تحت تأثیر عوامل خانوادگی، اجتماعی یا فرهنگی قرار گیرد، که همه اینها باید توسط پزشک هنگام مشاوره با خانواده مدنظر قرار گیرد.
زمانی که یک رفتار مشکلساز بهطور مکرر رخ میدهد، احتمال زیادی وجود دارد که واکنش به رفتار آن را تقویت کند. هر واکنشی به رفتار (صرفنظر از نیت واکنش) که فرکانس رفتار را حفظ یا افزایش دهد، به عنوان تقویتکننده (reinforcer) شناخته میشود.
ادامه رفتار نامناسب اغلب ناشی از این است که مراقبان بهطور ناخواسته رفتارهای مشکلساز را تقویت میکنند.
مثال: وقتی یک کودک بهطور مکرر لجبازی میکند وقتی گفته میشود «نه»، احتمال دارد والدین آنقدر تسلیم شدهاند که کودک مطمئن نیست «نه» واقعاً یعنی «نه».
توجه والدین، حتی توجه منفی مانند داد زدن به کودک در پاسخ به رفتار نامناسبش، یکی دیگر از تقویتکنندههای رایج رفتار مشکلساز است.
شناخت واکنش والدین به رفتار کودک کمک میکند تا پزشک تعیین کند آیا این پاسخها به کودک در یادگیری رفتار مناسب کمک میکنند یا رفتار نامناسب را به شکل ایمن و مؤثر مهار میکنند.
پرسش درباره واکنش والدین نیازمند همدلی و رابطه مبتنی بر اعتماد است، تا والدین احساس گناه نسبت به رفتار کودک نکنند. والدین باید درک کنند که هم آنها و هم پزشک مراقبتهای اولیه، در جهت هدف مشترک کار میکنند: کمک به کودک برای یادگیری نحوه عملکرد به بهترین شکل در محیط اجتماعی و فرهنگی خود، تا به یک نوجوان خوشحال و موفق تبدیل شود.
هنگام ارزیابی تلاشهای گذشته والدین برای تغییر رفتار مشکلساز، بسیار مهم است که والدین شرح دهند چه اتفاقی افتاده است و نه فقط نام روش بهکار گرفته شده را بگویند.
والدینی که تلاش کردهاند یک رفتار خاص را نادیده بگیرند، ممکن است این کار را بهطور ناپیوسته یا برای مدت کوتاه انجام داده باشند.
والدینی که تلاش کردهاند رفتار مناسب را پاداش دهند، ممکن است کودک به ندرت یا هرگز پاداش دریافت نکرده باشد.
این والدین تصور میکنند که روشهای نادیده گرفتن یا پاداش دادن را برای تغییر رفتار استفاده کردهاند، اما همانطور که بعداً در این فصل توضیح داده خواهد شد، این استراتژیها به شکل مؤثر اجرا نشدهاند.
قدردانی والدین از مشاوره رفتاری که مؤثر است، میتواند بسیار رضایتبخش باشد، اما برخی خانوادهها نیاز به زمان و راهنمایی بیشتری دارند که نمیتوان در یک ویزیت مراقبت اولیه ارائه کرد.
این امر ممکن است زمانی رخ دهد که مشکل رفتاری نشانه آسیبشناسی روانی کودک و/یا استرس یا ناهماهنگی خانوادگی باشد.
عوامل مؤثر در تصمیمگیری برای ارجاع در جعبه ۷.۱ (Box 7.1) ذکر شده است.
اگر این عوامل وجود داشته باشند، پزشک مراقبتهای اولیه باید ارجاع به متخصص رفتار درمانی، پزشک اطفال تکاملی-رفتاری، روانپزشک کودک، روانشناس، مشاور مدرسه، کلاسهای والدگری یا مرکز بهداشت روان جامعه را در نظر بگیرد.
پزشکان باید به خانوادهها راهنمایی درباره خدمات مورد انتظار ارائه دهند و پس از آن با خانواده پیگیری کنند که آیا این خدمات مفید بوده است یا خیر.
رفتارهای مشکلساز در طول زمان، با افراد مختلف و در محیطهای مختلف رخ میدهند.
رفتارهای مشکلساز باعث اختلال شدید در خانه، مدرسه یا جامعه میشوند.
رفتارهای مشکلساز ایمنی کودک یا دیگران را تهدید میکنند.
تلاشهای قبلی برای تغییر رفتار موفق نبودهاند (بهویژه اگر این تلاشها بهدرستی انجام شده باشند).
رفتارهای مشکلساز در زمینه چندین فشار روانی-اجتماعی رخ میدهند.
والدین در مورد استراتژیهای مدیریت رفتار توافق ندارند.
شناسایی مشکلات تکاملی با غربالگری در سایت نی نی تست امکان پذیر است همین الان ثبت نام کنید
والدین عزیز، برای اطمینان از تکامل بهینه کودک دلبندتان، توصیه میشود از ابزارهای غربالگری معتبر بهره ببرید. شما میتوانید با جستجوی عبارات "نی نی تست"، "غربالگری تکامل آنلاین" یا "فرم تکامل آنلاین نی نی تست" در اینترنت، به پلتفرم معتبری دسترسی پیدا کنید که امکان انجام تست ASQ آنلاین را برای شما فراهم میکنند. پس از تکمیل آزمون، تفسیر تست ASQ به شما کمک میکند تا نقاط قوت و زمینههای نیازمند توجه بیشتر رشد کودک خود را بهطور حرفهای شناسایی کنید. در صورت مشاهده هرگونه تأخیر یا نگرانی، میتوانید از یک مشاور تکامل در شیراز یا سایر شهرها راهنمایی تخصصی دریافت نمایید تا از ادامه روند رشد سالم فرزندتان اطمینان حاصل کنید.