تأخیر در گفتار بیانی ("دیر صحبت کردن") در کودکان خردسال(2)

تأخیر در گفتار بیانی می‌تواند ناشی از علل مختلفی باشد که با توجه به شرح حال، معاینه فیزیکی و ارزیابی رشد قابل تفکیک هستند. مهم‌ترین موارد تشخیص افتراقی عبارتند از:

۱. تأخیر زبانی ایزوله (Isolated Language Delay)

کودک فقط در گفتار تأخیر دارد و سایر حوزه‌های تکاملی  (شناختی، حرکتی، اجتماعی) طبیعی است.

انواع تأخیر زبانی ایزوله:

الف) تأخیر در نقاط عطف تکاملی زبان (Delayed Language Milestones)

• در کودکان کمتر از ۳ سال دیده می‌شود.

• ممکن است به‌خودی‌خود بهبود یابد یا در آینده به اختلال زبانی خاص (SLI) تبدیل شود.

• تشخیص قطعی اغلب در بازه زمانی طولانی‌تر امکان‌پذیر است.

•  چرا مهم است؟
  حتی اگر موقت باشد، گفتاردرمانی زودهنگام می‌تواند به بهبود گفتار کمک کند.

ب) اختلال زبانی خاص (Specific Language Impairment - SLI)

• کودک فقط در زبان مشکل دارد (هوش طبیعی، شنوایی طبیعی، عدم وجود اوتیسم).

•  علائم شایع:

  • مشکل در تولید صداها (تلفظ).

  • دایره واژگان محدود.

  • مشکل در درک یا ساخت جملات.

  • تأخیر در استفاده اجتماعی از زبان (مثل مکالمه).

•  چه زمانی مطرح می‌شود؟

  • اگر کودک تا ۲ سالگی هیچ کلمه‌ای نگوید.

  • یا تا ۳ سالگی جملات دوکلمه‌ای نسازد.

۲. تأخیر زبان به‌عنوان بخشی از یک اختلال تکاملی گسترده‌تر

• کودک علاوه بر گفتار، در سایر حوزه‌های تکاملی (مثل شناخت، مهارت‌های حرکتی، تعامل اجتماعی) نیز تأخیر دارد.

تشخیص‌های احتمالی:

• اختلال طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder - ASD)

  • مشکل در زبان بیانی + تعامل اجتماعی ضعیف (تماس چشمی کم، عدم اشاره به اشیا).

• کم‌توانی ذهنی (Intellectual Disability)

  • تأخیر در همه حوزه‌های تکاملی (حرکتی، کلامی، شناختی).

• اختلالات ژنتیکی (مثل سندرم داون، سندرم ایکس شکننده).

۳. کم‌شنوایی (Hearing Loss)

• یکی از شایع‌ترین علل قابل درمان تأخیر گفتار است.

•  نکات کلیدی:

  • حتی اگر غربالگری شنوایی نوزادی طبیعی باشد، ممکن است کودک بعداً دچار کم‌شنوایی شود.

  • عفونت‌های مکرر گوش (اوتیت مدیا) می‌توانند باعث کم‌شنوایی موقت و تأخیر گفتار شوند.

۴. محیط زبانی ضعیف (Poor Linguistic Environment)

• کودک به‌اندازه کافی در معرض محرک‌های زبانی قرار نگرفته است.

•  عوامل مؤثر:

  • والدین کم‌حرف یا با تعامل کم.

  • استفاده زیاد از صفحه‌نمایش (تلویزیون، موبایل) به‌جای تعامل انسانی.

  • محیط چندزبانه بدون آموزش منظم.

خلاصه تشخیص افتراقی

سوالات متداول (FAQ)

۱. آیا تأخیر گفتار همیشه نشانه اوتیسم است؟

 خیر. اوتیسم علاوه بر گفتار، مشکلات اجتماعی (تماس چشمی کم، عدم اشاره) دارد. بسیاری از کودکان فقط تأخیر گفتار ساده دارند.

۲. اگر کودکم فقط دیر حرف بزند، آیا خودبه‌خود بهتر می‌شود؟

 گاهی بله (در تأخیر موقت)، اما همیشه نباید صبر کرد. ارزیابی توسط گفتاردرمانگر توصیه می‌شود.

۳. چگونه می‌توانم تشخیص دهم تأخیر گفتار کودکم ناشی از کم‌شنوایی است؟

 تست شنوایی (ادیومتری) تنها راه تشخیص است. حتی اگر کودک به صداها واکنش نشان دهد، ممکن است کم‌شنوایی خفیف داشته باشد.

۴. آیا تماشای زیاد تلویزیون می‌تواند باعث تأخیر گفتار شود؟

 بله. اگر کودک به‌جای تعامل انسانی، زمان زیادی را با صفحه‌نمایش بگذراند، ممکن است دچار تأخیر گفتار شود.

نکته پایانی برای والدین

 هرچه ارزیابی و مداخله زودتر انجام شود، نتیجه‌گیری بهتر خواهد بود.
 گفتاردرمانی می‌تواند به بسیاری از کودکان با تأخیر گفتار کمک کند.

تأخیر گفتار بیانی به عنوان بخشی از اختلالات رشد تکاملی  گسترده‌تر

تأخیر در گفتار بیانی ممکن است نشانه‌ای از یک اختلال تکاملی گسترده‌تر باشد. در این موارد، کودک علاوه بر مشکلات زبانی، در سایر حوزه‌های تکاملی نیز دچار تأخیر یا اختلال است. مهم‌ترین این شرایط عبارتند از:

1. تأخیر کلی تکامل /کم‌توانی ذهنی

• ویژگی‌های کلیدی:

  • تأخیر در تمامی زمینه‌های تکاملی (حرکتی، شناختی، اجتماعی)

  • مشکلات در حل مسئله بصری-حرکتی

  • مهارت‌های انطباقی ضعیف

  • ممکن است ارتباط غیرکلامی غیرطبیعی داشته باشند (مثل تماس چشمی کم)

• نکته تشخیصی: مهارت‌های دریافتی زبان معمولاً طبیعی است

• منبع: ویژگی‌های بالینی کم‌توانی ذهنی

2. اختلال طیف اوتیسم (ASD)

• ویژگی‌های کلیدی:

  • مشکلات در ارتباط اجتماعی (تماس چشمی کم، عدم اشاره)

  • رفتارهای تکراری و محدود

  • ممکن است اصلاً حرف نزنند یا گفتار غیرطبیعی داشته باشند

• تشخیص افتراقی: در اوتیسم، مشکلات اجتماعی بارزتر از مشکلات زبانی است

• منبع: ویژگی‌های بالینی اوتیسم

3. لالی انتخابی/اضطراب

• ویژگی‌های کلیدی:

  • کودک در موقعیت‌های آشنا و با افراد نزدیک به طور طبیعی صحبت می‌کند

  • فقط در موقعیت‌های خاص (مثل مدرسه) صحبت نمی‌کند

  • مشکل فیزیکی در گفتار وجود ندارد

4. اختلال تولید صدا/اختلال واجی

• ویژگی‌های کلیدی:

  • مشکل در تولید صداهای گفتاری متناسب با سن

  • ممکن است کلمات را نادرست تلفظ کنند

  • درک زبان معمولاً طبیعی است

• منبع: علل اختلالات گفتار و زبان

5. آپراکسی گفتار

• ویژگی‌های کلیدی:

  • مشکل در برنامه‌ریزی حرکتی برای گفتار

  • ممکن است صداها را اشتباه تولید کنند یا دنباله‌های حرکتی گفتار را نتوانند اجرا کنند

  • اغلب می‌دانند چه می‌خواهند بگویند اما نمی‌توانند بیان کنند

• منبع: آپراکسی گفتار

6. دیزارتری در فلج مغزی

• ویژگی‌های کلیدی:

  • مشکل در کنترل عضلات گفتاری به دلیل آسیب مغزی

  • معمولاً همراه با مشکلات حرکتی دیگر است

  • گفتار ممکن است کند، نامفهوم یا با تون نامناسب باشد

• تشخیص افتراقی: مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف معمولاً غیرطبیعی هستند

• منبع: ویژگی‌های بالینی فلج مغزی

7. لکنت

• ویژگی‌های کلیدی:

  • تکرار صداها، هجاها یا کلمات

  • کشیدن صداها

  • مکث‌های غیرطبیعی در گفتار

  • معمولاً بین 2-5 سالگی شروع می‌شود

نکات کلیدی برای تشخیص افتراقی:

1. ارزیابی جامع تکاملی ضروری است (نه فقط گفتار)

2. بررسی مهارت‌های دریافتی زبان کمک کننده است (اگر طبیعی باشد احتمال کم‌توانی ذهنی کمتر است)

3. مشاهده تعاملات اجتماعی برای تشخیص اوتیسم مهم است

4. معاینه عصبی می‌تواند مشکلات حرکتی گفتار را شناسایی کند

5. شرایط محیطی (مثل اضطراب) باید در نظر گرفته شود

توصیه‌ها:

• ارزیابی توسط تیم چندتخصصی (پزشک تکامل کودکان ،  گفتاردرمانگر، روانشناس کودک، متخصص اعصاب کودکان)

• شروع مداخلات زودهنگام برای بهترین نتیجه

• توجه به پیشرفت کودک در طول زمان (برخی تشخیص‌ها در مراحل اولیه دشوار است)

مقاله اصلی را ببینید